De Nikolas Blain, étudiant
Les quatre dossiers thématiques diffusés par Enbata montrent le processus de métamorphose profonde dans lequel est engagé Iparralde depuis un demi-siècle. La situation de l’euskara au fil des décennies est particulièrement intéressante.
Par rapport à nos parents, les plus jeunes d’entre nous avons la chance d’évoluer dans un climat moins hostile et pourvu d’outils qui permettent de transmettre et faire vivre l’euskara. Les gau eskola, ikastola et sections bilingues, médias locaux en basque nous donnent l’opportunité, de mettre du basque dans notre quotidien. Paradoxalement, l’existence de ces outils, considérés comme acquis par la majorité des moins de 25 ans puisque nous vivons avec depuis toujours, amène certains d’entre nous à oublier le travail réalisé, les luttes menées pour en arriver à la situation d’aujourd’hui. Pourtant rien n’est jamais définitivement gagné, et le peu de place accordé à notre langue dans les services publics (mairies, conseil général, publicité institutionnelle…) et lieux ouverts au public (magasins, cinéma…) doit nous rappeler que le chemin parcouru n’est pas à sens unique.
Le choix de mes parents de m’inscrire en bilingue avait provoqué stupeur et inquiétudes dans ma famille. Les regards des copains et copines qui nous voyaient bouger nos affaires entre midi et deux heures tous les jours pour aller de la classe de français à la classe d’euskara étaient gorgés de moqueries. Leur jugement était sans appel…
Pourtant certains qui critiquaient sont aujourd’hui inscrits à AEK, j’en croise d’autres qui vont «de l’autre côté» voir leur club de rugby jouer à Anoeta et qui, ikurriña sur les épaules, s’égosillent sur Hegoak avant de faire une «coutche» pour aller commander «bocht garrragardo plasser badousou». Certes on ne sauvera pas l’euskara à coups de Katxi de bière mais ceci démontre l’évolution des mentalités envers une langue qui pour eux était étrangère et qu’ils méprisaient depuis tout petit.
Mais si l’évolution des mentalités chez les non-bascophones est un point positif c’est surtout aux Euskaldun que revient le devoir de faire vivre l’euskara. Entrer dans un bus et dire «Egun on» au lieu de «Bonjour» ne vexera personne et peut offrir l’occasion d’une conversation improvisée. Voir le sourire sur le visage d’une personne âgée à qui l’on vient de poser la question «Untsa xira?» plutôt qu’un banal et vulgaire «ça va?» apporte beaucoup plus en termes de relations humaines. Il manque encore à beaucoup d’entre nous ce reflexe d’engager une conversation en euskara. Pourtant c’est à nous que revient le devoir de poursuivre les efforts de nos parents afin que nos enfants aient des conditions encore plus favorables pour pouvoir ap-prendre l’euskara et l’utiliser tous les jours.
… Dakitenek erabiliz, ez dakitenek ikasiz, herri bat osaturik euskaraz nahi dugu bizi. Hasi etxetik eta kalera, hasi kaletik eta etxera martxan jarri da lege berria: Euskaraz Euskal Herrian!
De Xabier Itzaina, CNRSeko-ikertzailea
Berriki agertu diren lau artikulu sakonen errepasa labur baten egitea galdegin dautate. Nahiz eta ez naizen sail horietan (demografia, enplegua, etxebizitza, euskera) aditua, bertze edozoin herritar bezala irakurri ditut, eta huna zonbeit gogoetak.
Azken 40-50 urteetako aldaketak aipatuak dira hor. Bide nabar erakusten dituzten tendentzia larriak aski ezagunak ginauzkan, bainan hemen zenbakitan zehaztuta dauzkagu. Aldaketa horiek 1970 urte hastapenetan sortu den gure belaunaldiak ezagutu ditu. Gure haur denboratik hunarat hauteman ditugu kanbiamenak, bereziki eremu “peri-urbano” bilakatu den Lapurdi barnekaldean. Laborari eta ofiziale herriak bizitoki bihurtu dira, bainan aktibitate ekonomiko bat atxikiz. Euskeraren eguneroko erabilpena gibelatu da. Gizartea xahartu da, P. Labordek azpimarratzen duen bezala, bai barnekaldean bai kostaldean. Iparraldeko lurralde antolaketaren arduradunek behar dute egoera bikoitz bat kudeatu. Alde batetik, lurralde hau sekulan beino erakargarriago da. Biztanlego eta aktibitate berri batzu loratzen dira. Bainan ber denboran etxebizitzaren arazoa gero eta larriago da. J.-M. Etxart-ek erakusten du, nahiz eta politika aktiboak izan diren, alokatzeko egongiak eskas direla, eta etxe indibidualaren helburua dela oraindik nagusi. Alta, funtsak mugatuak dira, eta goiz edo berant beharko da elgarrekin bizitzeko bertze manera zerbeit pentsatu. Enpleguari dagokionez, P. Olhagaray-ek erakusten du Euskal Herrian bertze tokietako tendentzia berak direla: xerbitxuak goiti ari, laborari gutiago, emazte gehiago lan merkatuan, hobeki formatuak diren langileak, bereziki industria eta eraikuntzan, bainan prekaritate berri batzu ere.
Tendentzia horietaz gain, lan horiek datu adierazgarri batzu eskaintzen dituzte. Hizkuntzari dagokionez, E. Baxok-ek azpimarratzen du 2006eko inkestaren arabera, lehen aldikotz Iparraldean, euskaldun-en kopurua (zenbaki gordinetan) emendatu dela. Eskolak, zenbakitan bederen, gizarte orokorra beino eskualdunago dira. Famili transmizioa berriz abiatu da, eta euskararen aldeko jarrerak azkartu. Gazten artean, euskera “emozioen hizkuntza” bilakatzen ari da. 1970-1980 urteetako gure belaunaldiarentzat, guti edo aski euskeraz ari ginen gehien bat edo laborari-ofiziale mundutik edo giro eskualtzaletarik ateratzen ziren adin-kidekin.
Orain aldiz, iduri zaut euskera gehixago entzuten dela ingurumen sozial desberdinetarik ateratzen diren gazten artean. Hizkuntz politika ere egituratzen ari da. Bertzalde, P. Laborde-k hi-ritartze prozesuaz diona ohargarri da. Garai bateko baserri mundu bateratua joana da. Urbanizazioak denak hunkitzen ditu. Barnekaldeko hiri ttipiek galdu dute beren izaite industrial edo laboraria funtzio berri batzuen truke: xerbitxu, komertzio, osasun, bizitoki. Bideen hobetzeak ainitzer herrian aintzina bizitzeko aukera eman diete. Eguneroko lan migrazioek sortu dituzte arazo berri batzu baita ere. Iduri zaut, azkenik, mugikortasun hori azkartzen den bitartean, jendea sekulan beino lotuago dela bere tokian-tokiko nortasunari, nor bere balleari, nor bere herriari edo bere auzoari. Profeta eskas gabiltza horiek oro bihar ze emanen duten jakiteko.